On Haziran 1968’de, bir mitoteye katılmak üzere don Juan’la uzun bir yolculuğa çıktık. Aylardır bu fırsatı gözlemekteydim, ama gene de gidip gitmemeye karar veremiyordum. Kararsızlığımın nedeni, sanırım, peyote oturumunda bir sürü peyote yemek zorunda kalacağımdan korkmamdı ki buna da pek niyetim yoktu. Aklımdan geçenleri birkaç kez anlatmıştım don Juan’a. Önceleri yalnızca gülmüş, sonunda da bu korku lafını artık işitmek istemediğini kesinlikle belirtmişti.
Aslında, bir mitote, benim için kurmuş olduğum tasarıları doğrulayabilmek bakımından çok uygun bir fırsattı. Çünkü, oturuma katılanların aralarında bir anlaşmaya ulaşabilmeleri için gizli bir kılavuzun varlığına olan inancımı değiştirebilmiş değildim. Don Juan, kendi görüşleri gereği, benim tezimi kabul etmeye yanaşmıyordu. O, mitotede olagelen bu şeyleri “görme” açısından açıklamanın daha yerinde olacağına inanıyordu. Kendi görüşümden yola çıkarak uygun bir açıklama bulma isteğimin, onun bana yaptırtmayı istediği şeye ters düşeceğini düşünmekteydim. O nedenle, don Juan, benim ana ilkelerimi kabul etmiyordu; çünkü, kendi dizgesine uymayan şeyleri yok saymaya alışmıştı.
Yolculuğa çıkmadan hemen önce, don Juan, bu oturuma sırf izleyici olarak katılacağımı söyleyerek, peyote yemek zorunda kalacağımdan ötürü duyduğum korkuları hafifletmişti. İçim açılmıştı. Artık, oradakilerin bir anlaşmaya ulaşmalarına yol açan gizli yöntemi bulgulayacağıma inanır olmuştum.
Yola çıktığımızda akşam olmak üzereydi; güneşin batmasına biraz daha vardı. Güneş ensemi pişirmeye başlayınca keşke arabamın arka camına güneş perdesi taktırsaydım diye geçirdim. Bir tepeye tırmanınca önümüzde koskoca bir vadi göründü, yol, yerlere yamyassı serilmiş, siyah bir şerite benziyordu-sayısız tepeleri ine çıka saran... Tepeden inişe geçerken gözlerimle bir süre izledim bu şeriti. Güneye uzanıyor, sonra da alçak bir dağ silsilesine dalıp yitiyordu.
Don Juan, gözleri yutmakta olduğumuz yola saplı, sessizce oturuyordu. Uzun süre hiç konuşmadık. Arabanın içindeki hava bunaltıyordu beni. Bütün pencereleri açmıştım, ama hava çok sıcak olduğundan, bir yararı olmuyordu bunun. Sinirliydim, içim sıkılıyordu. Sıcaktan yakınmaya başladım.
Don Juan kaşlarını çatarak alaylı alaylı yüzüme baktı.
“Yılın bu aylarında bütün meksika sıcaktan pişer,” dedi. “Bi şey gelmez ki elden!”
Ben ona bakmıyordum; ama onun beni dikizlediğini biliyordum. Bir yamaçtan inerken araba hızlanmıştı, bir trafik levhası görür gibi olmuştum: Vado-çukur. Çukura yaklaştığımda oldukça hızlı gitmekteydim. Yavaşlamaya çalıştıysam da çukur yerden geçerken bir sarsıntı geçirdik. Sarsıntı, ikimizi de zıplamıştı. Artık daha yavaş sürüyordum. Bir ara yol kıyısında otlayan at ve sığır sürüleri gördük. Bu gibi yerlerde araç çarpmış at ya da inek leşlerine sık sık rastlanır. Az sonra önümüzde, yolu geçmekte olan bir at sürüsü görerek durmak zorunda kaldım. Keyfim iyice kaçmıştı. Don Juan’a, sıcak yüzünden sıkıntı bastığını söyledim. Küçüklüğümden beri sıcağı sevmediğimi, yaz geldi mi işte böyle boğulur gibi olduğumu, soluk almamın güçleştiğini anlattım.
Don Juan, “Artık çocuk değilsin ki.” dedi.
“Ama sıcak gene boğucu geliyor bana.”
Don Juan, yumuşak bir sesle, “E, ben de küçükken açlıktan imanım gevrerdi.” dedi. “Çocukken açlıktan başka bildiğim bi şey olmadı; ben de açlıktan boğulurdum diyebilirim- soluksuz kalana dek! Ama çocukkendi o. Artık boğulmuyorum, imanım da gevremiyor.”
Ne diyeceğimi bilemedim. Kendimi savunulması güç bir duruma sokmak istemiyordum. Az sonra, bakarsın, gerçekten savunmayı istemediğim bir hususu savunmak zorunda kalırdım. Pek öyle aman aman sıcak da değildi. Benim bozulduğum şey, hedefimize ulaşmak için bin beş yüz kilometreden fazla araba sürmek zorunda oluşumdu. Böyle yorucu bir işe sokulmuş olmayı bir türlü sindiremiyordum.
“Bir yerde durup bir şeyler yesek.” dedim. “Belki güneş batınca böyle sıcak olmaz.”
Don Juan gülümseyerek bana baktı, daha çok uzun süre yemek yenilebilecek temiz bir köy bulunmadığını, anımsadığına göre benim ona öyle yol üstü büfecilerinin yemeklerini yeme gibi alışkılarımın olmadığını söylediğimi belirtti.
“Artık korkmuyor musun ishal olmaktan?” diye sordu.
Gizliden alay ettiğini biliyordum. Gene de, yanıt beklediğini, üstelik ağırbaşlı bir ifade takındığını gördüm.
Don Juan, “Öyle davranıyorsun ki, sanki sen arabadan iner inmez ishal yakana yapışıverecek.” dedi. “Bir çıkmaza girmişsin; sıcaktan kaçsan, ishale tutulacaksın.”
Don Juan bu sözleri öyle ağırbaşlı bir biçimde söylemişti ki, kendimi tutamayarak gülmeye başladım. Sonra uzun süre konuşmadan ilerledik. Los Vidrios-Cam-adlı bir kamyon durağına vardığımızda, hava iyice kararmıştı.
Don Juan arabadan seslendi: “Bugün ne yemeğiniz var?” Bir kadın, içeriden, “Domuz eti,” diye bağırdı.
Don Juan bana döndü ve gülerek, “Umarım kamyonlar
bugün ezmiştir domuzu.” dedi.
Arabadan çıktık. Yolun iki yanında alçak dağlar yükselmekteydi. Büyük bir yanardağ patlamasınan yaydığı lavların katılaşmasıyla oluşmuşa benziyordu bu dağlar. Sivri dorukları karanlıkta, camdan dev kıymıklar gibi karartılar halinde gözdağı verircesine göklere yükseliyordu.
Yemek yerken, don Juan’a, bu yere Cam denmesinin nedenini anladığımı söyledim. Herhalde bu yere bu adı cam kıymığına benzeyen dağlar yüzünden vermiş olacaklardı.
Don Juan, inandırıcı bir sesle, bu yere los Vidrios adının, cam yüklü bir kamyonun orada devrilmesiyle ortalığa saçılan cam kırıklarının yıllarca yerlerde kalması yüzünden verildiğini anlattı.
Gene dalga geçtiğini sanarak, gerçek nedenin ne olduğunu anlatmasını istedim.
O da, “Git başkasına sor öyleyse.” dedi.
Yanımızdaki masada oturan bir adama sordum; adam, özür dilercesine, bilmediğini söyledi. Mutfağa gittim, ordaki kadınlara bilip bilmediklerini sordum; ama hiçbiri bilmiyormuş; bütün bildikleri, buraya Cam dendiğiymiş.
Don Juan alçak bir sesle, “Sanırım benim dediğim gibidir.” dedi. “MeksikalIlar, çevrelerinde olup bitenlere pek aldırmazlar. O senin cam dağları göremezler onlar; ama yere dağ gibi yığılan cam kırıklarının yıllarca ortalıkta kalmasına ses çıkartmazlar.”
Bu imge, ikimizin de hoşuna gitmişti. Gülüştük.
Yemeğimizi yedikten sonra don Juan, artık nasıl hissettiğimi sordu. İyi olduğumu söyledim ama gerçekte içimdeki sıkıntı az da olsa sürmekteydi. Don Juan tedirgin olup olmadığımı araştırırcasına, gözlerini dikmiş bakıyordu.
Sert bir çıkışla, “Meksika’ya gelmeye karar verdiğin an, ufak tefek kuruntularının tümünü ardında bırakmalıydın.” dedi. “Buraya gelme kararın, yok etmeliydi onları. Gelmek istediğin için geldin sen. Böyle yapar bi savaşçı da... Söyleye söyleye dilimde tüy bitti; en etkin yaşam biçimi, bi savaşçınınkidir. Karar vermeden önce iyice düşün, üzül; ama, kararını verdikten sonra, kov aklından tasayı, düşünceyi ve öyle ilerle. Çünkü verilecek daha milyonlarca karar beklemektedir seni. Böyledir bi savaşçının yöntemi.”
“Sanırım ben de öyle yapmaktaydım, don Juan, hiç olmazsa ara sıra. Ne var ki, bunu sürekli olarak anımsamak zor oluyor.”
“Kararsızlık içindeyken, ölümü düşünür bi savaşçı.”
“En zoru da bu ya, don Juan. Çoğu kimse ölümü uzak görür, düşünmez. Aklımıza bile getirmeyiz onu.”
“Neden?”
“Ne diye getirelim?”
Don Juan, “Ne diye olacak!” diye sürdürdü. “Çünkü ruhumuzu tavlayan, çelikleştiren, yalnız, ölüm düşüncesidir.” Los Vidrios’tan ayrılırken hava o denli kararmıştı ki dağların sivri karaltıları göğün karanlığıyla kaynaşmıştı. Bir saat kadar hiç konuşmadan gittik. Yorulmuştum. Sanki konuşulacak bir şey yokmuş da ondan konuşmak istiyormuşum gibi bir duygu içindeydim. Trafik pek seyrekti. Ara sıra karşımızdan birkaç araba geliyordu. Yolda, güneye giden sanki yalnız biz vardık. Bunu tuhaf bularak, sık sık dikiz aynasına bakıyor, arkadan gelmekte olan bir araba var mı diye yokluyordum. Ama bir şey göremiyordum.
Bir süre sonra arabalara bakmayı bıraktım ve önümüzdeki yolculuğu düşünmeye başladım. Çok geçmeden, farlarımın, çevredeki karanlığa oranla çok fazla parladığını ayrımsayarak, gene dikiz aynasına baktım. Önce gözümü kamaştıran bir parıltı, sonra da yerden bitmiş gibi görünen iki ışık noktası gördüm. Arkamızda uzaklarda bir tepenin üzerinde bulunan bir arabanın farlarıydı bunlar. Bir süre görünüyorlar, sonra da cımbızla çekilmiş gibi karanlığın içinde yitiveriyorlardı; sonra bir başka tepede beliriveriyorlar, ardından gene yok oluyorlardı. Çıkışlarını, yitişlerini aynadan, uzun süre izledim. Bir ara o araba aramızdaki uzaklığı gittikçe kapatıyor gibi geldi. Evet, yaklaşmaktaydı. Işıkları gittikçe daha parlak görünüyordu. Gaz pedalına iyice bastım. Tedirgin olmuştum. Don Juan, bu halimi sezmişti, belki de dikkatini, yalnızca hızımızın artmakta olması çekmişti. Bana bir baktı, sonra arkaya dönüp uzaktaki farlara baktı.
Bir sıkıntım olup olmadığını sordu. Ben de, saatlerdir ardımızdan hiçbir arabanın gelmediğini, birdenbire, sürekli olarak bize yaklaşmakta olan o arabanın farlarını gördüğümü anlattım.
Gülmesini zor tutarak, onu gerçekten araba mı sandığımı sordu. Herhalde bir araba olması gerektiğini söyledim; don Juan da, sıkıntılı halime bakarak, benim o arkamızdaki şeyin sırf bir araba olmaktan öte bir şeyler olduğunu anlamış bulunduğumu sandığını söyledi. Ben de, dayatarak, bunun yoldaki bir araba, belki de bir kamyon olduğunu söyledim.
Sesimi yükselterek, “Başka ne olacak ki?” dedim.
Don Juan’ın sözleri sinirlendirmişti beni.
Dönüp yüzüme bakarak ağır ağır başını salladı. Sanki söyleyeceklerini tartmaktaydı.
Yumuşak bir sesle, “Onlar, ölümün başındaki ışıklardır,” dedi. “Ölüm, bir başlık gibi giyinir onları da, dörtnala gelir ardından. Onlar, seğirterek bize gittikçe yaklaşmakta olan ölümün ışıklarıdır.”
Sırtımdan enseme bir ürperti yükseldi. Biraz sonra aynaya baktım; artık ışık falan görünmüyordu.
Don Juan’a, arabanın durmuş ya da bir yan yola sapmış olabileceğini söyledim. Don Juan, arkaya bakmadı; yalnızca gerinip esnedi. Ve, “Hayır,” dedi. “Ölüm hiç durmaz. Ara sıra ışıklarını söndürür. O kadar!” On üç Haziran da Kuzeydoğu Meksika bölgesine varmıştık. Birbirlerine çok benzeyen, kardeş olduklarını sandığım dört kız, küçük bir kerpiç evin kapısında toplanmışlardı. Evin ardında bir kulübeyle, çatısı çökmüş tek duvarı kalmış yıkık bir ambar bulunuyordu. Kadınlar bizi bekler görünüyorlardı. Birkaç kilometre önce asfalt yoldan çıkıp bir toprak yola giren arabamızın çıkardığı tozu görmüş olacaklardı. Bu ev, derin bir vadide bulunuyordu; anayoldan bakılınca, yeşil tepelerin bir yamacında yama gibi gözükmekteydi.
Don Juan arabadan çıktı ve yaşlı kadınlarla bir şeyler konuştu. Kadınlar, kapının önündeki tahta oturakları gösteriyorlardı. Don Juan gelip oturmamı imledi. Yaşlı kadınlardan biri bizimle oturmuştu; öbürleri içeriye girmişlerdi. Kızlardan ikisi kapının önünde kaldılar; beni merakla süzmeye koyuldular. Kızlara el salladım; gülüşerek içeriye kaçıştılar. Birkaç dakika sonra iki genç adam gelip don Juan’la selâmlaştılar. Benimle konuşmuyorlardı; yüzüme bile baktıkları yoktu. Don Juan’la yaptıkları kısa bir görüşmeden sonra, o kalkınca, hepimiz birlikte, kadınlar da dahil, yedi sekiz yüz metre uzaklıktaki bir başka eve doğru yürüdük.
Orada bir toplulukla daha karşılaştık. Don Juan kapıda beklememi söyleyerek içeriye girdi. İçeri baktım, tahta bir oturakta oturmakta olan don Juan’ın yaşlarında bir Kızılderili adam gördüm.
Henüz hava kararmamıştı. Bir küme genç Kızılderili erkek ve kadın, evin önünde park etmiş olan külüstür bir kamyonun çevresinde sessizce duruyorlardı. Onlara İspanyolca bir şeyler söyledim; ne var, hiçbiri yanıt vermek istemedi, ben bir şey söyledikçe, kadınlar gülüşüyor, erkekler de sessizce gülümseyerek gözlerini başka yanlara çeviriyorlardı. Beni anlamamış görünüyorlardı; ama hepsinin de İspanyolca bildiklerine emindim; çünkü kendi aralarında yaptıkları konuşmaları işitmiştim.
Bir süre sonra don Juan’la öbür adam dışarıya çıktılar ve kamyona binerek şoförün yanına oturdular. Bunu gören herkes, kamyonun üstüne ve yanları açık kasasına doluşuverdi. Yanlar da açık olduğundan, kamyon ilerlemeye başlayınca, hepimiz şasideki kancalara bağlı uzun bir halata asıldık.
Kamyon, toprak yolda yavaş yavaş ilerliyordu. Bir ara çok dik bir yokuşu tırmanırken, kamyon durdu; hepimiz yere indik ve kamyonun ardından gittik. Delikanlılardan ikisi kamyonun arkasına atlamış, halatı tutmadan oturmuşlardı. Kadınlar gülüşerek onların sallantılı durumu sürdürmeleri için kışkırttılar. Don Juan’la, don Silvio dedikleri öbür yaşlı adam da bizimle birlikte yürüyorlar, gençlerin bu maskaralıklarını görmezlikten geliyorlardı. Yol düzelince, hepimiz gene kamyona tırmandık.
Bir saat kadar gittik. Kamyon kasasının tabanı çok sert olduğundan, rahat edememiş, şoför mahallinin arkasına tutunarak ayakta gitmeyi yeğlemiştim. Kamyon, bir dizi kulübenin önünde durdu. Orada da bizi bekleyen bir topluluk vardı. Artık hava iyice karardığı için, açık kapıya asılı duran gaz lambasının soluk, sarımtırak ışığında yalnız birkaçını seçebiliyordum.
Herkes kamyondan inmiş, oradakilerle sarmaş dolaş olmuştu. Don Juan gene dışarda kalmamı söyledi. Kamyonun ön çamurluğuna yaslandım; birkaç dakika sonra yanıma üç delikanlı geldi. İçlerinden biriyle dört yıl önceki bir peyote oturumunda birlikte olmuştuk. Kollarımı sıkarak bana sarıldı.
İspanyolca konuşarak, “İyi gördüm seni.” diye fısıldadı.
Kamyonun başında sessizce duruyorduk. Ilık, esintili bir akşamdı. Yakınlarda bir yerden akarsu çağıltısı gelmekteydi. Arkadaşım gene fısıldayarak, sigaram olup olmadığını sordu, herkese sigara sundum. Sigaraların kızartısında saatime baktım. Saat dokuzdu.
Çok geçmeden bir topluluğun evden dışarıya çıkmakta olduğunu gördük. Yanımdaki üç delikanlı hemen uzaklaştılar. Don Juan yanıma gelerek, herkese benim durumumu anlattığını, herkesin razı geldiğini, birlikte gidip mitotede su dağıtabileceğimi söyledi. Hemen gitmemiz gerekiyormuş.
On kadın ve on bir erkekten oluşan bir topluluk, yola düzüldük. Kılavuzluğumuzu iriyarı, elli beş yaşlarında bir adam yapmaktaydı. “Kulaksız” anlamına gelen “Mocho” diye çağırıyorlardı onu. Kılavuzumuz, sert çevik adımlarla ilerliyordu. O yürüdükçe, elinde tuttuğu gaz feneri, bir o yana bir bu yana sallanıp duruyordu. Önce, feneri gelişigüzel salladığını sanıyordum; ama sonra feneri, yoldaki bir engeli ya da geçilmesi güç yerleri imleyecek biçimde salladığını bulguladım. Bir saatten fazla yürümüştük. Kadınlar aralarında konuşuyorlar, yer yer yumuşak kahkahalar atıyorlardı. Don Juan’la öbür yaşlı adam en önde gidiyorlardı; ben de en arkadaydım. Bastığım yeri görebilmek için gözlerim sürekli olarak yola dikili, öyle yürüyordum.
Don Juan’la geceleyin dağlarda gezinmemizden bu yana dört yıl geçmişti; o zamanlar kazanmış olduğum karanlıkta yürüme yetimi büyük çapta yitirmiştim. Sık sık köstekleniyor, istemeyerek küçük taşlara çarpıyordum, dizlerimde esneklik diye bir şey kalmamıştı; bir tümseğe gelince, üzerime yıkılacakmış, bir çukura rastlayınca da yol çökecekmiş gibi oluyordu. Yürürken, benden çok gürültü çıkaran yoktu aramızda; bu durum, ister istemez, oradakilerin dalga geçmelerine neden oluyordu. İçlerinden birisi, her ayağım takılışında “Hoop” diye bağırıyor, ardından herkes kahkahayı basıyordu. Bir kezinde tekmelediğim bir taş, gidip bir kadının topuğuna çarpıverdi. Kadın da, yüksek sesle, “Şu zavallı adama bir kandil verin bari!” dedi ve bütün millet gülmeye başladı. Ama çilemin sonu olmamıştı bu; çünkü az sonra gene kösteklenince, önümdeki birisine tutunmak zorunda kalmıştım. Üzerine çullanmamla dengesini yitiren adam, öyle bir çığlık koparmıştı ki, herkes, rahatça gülebilmek için bir süre durmak zorunda kalmıştı.
Bir süre sonra, öncülük eden adam fenerini kaldırıp indirmeye başladı. Gideceğimiz yere varmış olduğumuzu anladım. Sağımda az ötede alçak bir evin karaltısını gördüm. Topluluktaki herkes değişik yönlere dağılıverdi. Don Juan’ı aradım. Karanlıkta göremiyordum onu. Onu, bir kayaya oturmuş görmeden önce, bir süre yerdeki taşlara çarpıp durdum.
Don Juan, oturuma katılan adamlara su getirmekle görevlendirildiğimi yineledi. Bunun nasıl yapıldığını bana yıllar önce öğretmişti. Bütün ayrıntılarını anımsıyordum; ama, o gene de, belleğimi tazelememi istedi ve neler yapılacağını bana bir kez daha gösterdi.
Ardından evin, adamların toplanmış bulunduğu arka yanına geçtik. Bir ateş yakmışlardı. Ateşten beş metre uzakta bir açıklığa hasırlar seriliydi. Hasıra ilk olarak, bize kılavuzluk etmiş olan Mocho oturdu. Sol kulağının üst yanının kopuk olduğunu gördüm-demek o adı bu yüzden takmışlardı. Don Silvio; Mocho’nun sağına, don Juan da soluna yerleştiler. Gençlerden biri Mocho’ya doğru ilerledi ve elindeki peyote mantarlarıyla dolu seleyi Mocho’nun önüne bıraktı; sonra da Mocho’yla don Silvio’nun arasına oturdu. Bir başka genç iki küçük sepetle gelip, onları peyote selesinin yanına koydu, ve Mocho’yla don Juan’ın arasına oturdu. Daha sonra iki delikanlı daha geldi ve don Silvio’yla don Juan’ın yanlarına geçip oturdular, yedi kişilik bir halka oluşmuştu. Kadınlar evin içinde kalmışlardı. Ateşin bütün gece sönmeden yanar durumda bulundurulmasından iki genç adam sorumluydu. En gencimiz olan bir çocukla ben de, oturuma katılan yedi kişi ye, bütün gece sürecek olan törenden sonra verilecek olan suyu bekliyorduk.
Başkan Mocho peyote ezgisini söyledi; gözleri kapalıydı; gövdesi, ezgisiyle birlikte eğilip dikilmekteydi. Çok uzun sürdü ezgisi. Ne dilde söylediğini anlamamıştım. Sonra hepsi teker teker kendi peyote ezgilerini söylediler. Önceden belirlenmiş bir sıra izledikleri yoktu. Herhalde, içlerinden geldiği zaman çıkış yapıp ezgilerini söylüyorlardı. Sonra, Mocho, peyote selesini tutup iki parça aldı ve seleyi gene orta yere bıraktı. Onu, don Silvio, sonra da, don Juan izlediler. Aynı düzeyde oldukları anlaşılan dört genç de, sağdakinden başlayarak sırayla, ikişer mantar aldılar.
Oturuma katılan yedi kişiden her biri art arda dört kez ezgi söyleyip ikişer peyote yediler; sonra da içinde kuru yemiş ve et bulunan öbür iki sepeti dolaştırdılar.
Bu süreç bütün gece boyunca yinelendi durdu. Ne var ki, onların bu kişisel devinimlerinin, herhangi bir dizge uyarınca yapıldığına değin hiçbir ipucu bulgulayamadım. Birbirleriyle konuşmuyorlardı; her biri kendisiyle baş başa ve kendine dönük görünüyorlardı. Bütün gece boyunca, bir kez bile olsun, hiçbirinin öbürlerine, ne yapıyor diye baktıklarını görmedim.
Gün doğmadan önce hepsi ayağa kalktı, yanımdaki çocukla birlikte onlara su verdik. Sonra, kendime gelmek için biraz dolaştım. Ev, tek katlı bir kulübeydi; saz damlı, alçak, kerpiç bir yapıydı. Evin çevresi tam bir mezbeleydi. Ev, kıraç bir toprak üzerine kurulmuştu, her yanı çalılıklarla, kaktüslerle kaplıydı. Ama, ağaç diye bir şey bulunmuyordu. Çok uzağa yürümek gelmedi içimden.
Sabahleyin, kadınlar gitmişlerdi. Adamlar, evin çevresinde sessizce dolaşıyorlardı. Öğleyin, hepimiz gene bir gece önceki düzende yerlerimizi aldık. Peyote mantarı büyüklüğünde doğranmış, bir sepet kuru et dolaştırıldı. Adamlardan kimileri peyote ezgilerini söylüyorlardı. Bir saat sonra da hepsi çeşitli yönlere dağıldılar.
Kadınlar, ateşin ve suyun başındakiler için, bir tencere lapa bırakmışlardı. Biraz yedim, ve öğleden sonrasını uyuyarak geçirdim.
Karanlık bastırınca görevliler ateşi tazelediler. Bir peyote yeme dönüsü daha başladı. Bunda da sabaha dek aşağı yukarı bir önceki gecenin düzeni izlenmişti.
Bütün gece, oturumdaki yedi kişinin her birinin tüm devinimlerini teker teker gözlemlemeye çabalamıştım; amacım, aralarında yapmış olabilecekleri belirli bir sözlü ya da sözsüz iletişim dizgesi bulgulamaktı. Ne var ki, edimlerinin ardında böyle bir dizge göremedim.
Akşam erken saatlerde, peyote yeme dönüsü yeniden başlatıldı. Sabahleyin, artık, gizli öncüyü açığa vuracak bir ipucu ya da aralarında gizli bir iletişim yoluna, anlaşma dizgesine değin bir belirti bulamayacağımı anlamıştım. Günün geri kalan bölümünü tek başıma oturup notlarımı düzenleyerek geçirdim.
Adamlar, dördüncü gece gene toplandıklarında, bunun son gece olduğu belliydi. Hiç kimse bu konuya değin bir şey dememişti, ama, ertesi günü dağılacaklarını biliyordum. Gene suyun başına geçtim; herkes de oturumdaki yerlerini aldı. Dizideki yedi kişinin davranışları, daha önceki üç gece boyunca gözlemlediklerimin tıpkısıydı. Gene devinimlerini gözetmeye vermiştim kendimi. Yaptıkları her şeyi-her devinimi, her sözü, her davranışı görmeye çalışıyordum.
Bir an geldi, kulaklarımda bir vızıltı işittim; olağan bir kulak çınlamasını andırdığından, pek üzerinde durmadım. Vınlama daha da artmaktaydı; ne var, onu, kendi gövdemin çıkardığı bir çınlama gibi algılamam sürüyordu. Dikkatimi aynı anda hem adamları izlemeye hem de işittiğim vınlamaya vermekteydim. Sonra bir an geldi, ordakilerin yüzleri, sanki bir ampul yanmışçasına, aydınlanıverdi. Ne var ki, bu aydınlanma, elektrik lambasının, fenerin ya da ateşteki alevlerin aydınlatmasına benzemiyordu. Renkli bir pırıltıydı bu; çok hafif, ama bulunduğum yerden kolayca görebildiğim pembe, saydam bir parlaklık. Vınlama artıyor gibiydi. Yanımdaki çocuğa baktım; uyumaktaydı.
Pembe parlaklık gittikçe artıyordu. Don Juan’a baktım; gözleri kapalıydı; don Silvio’nunkiler de, Mocho’nunkiler de... Dört genç adamın gözlerini göremiyordum; çünkü ikisi öne doğru eğilmişlerdi, ikisinin de sırtları dönüktü bana.
Kendimi bütünüyle onlara bakmaya vermiştim. Ama, gerçekten bir vınlama işittiğimin ve adamları gerçekten pembe bir kızartının bürümüş olduğunun bilincine tam olarak varmış değildim. Bir süre sonra, bu pembe ışıkla vınlamanın sürekli olduğunu ayrımsadım. Bir anlık bir şaşkınlık geçirdim; sonra, ne bu tanık olduğum sahneyle ne de orda bulunma nedenimle ilişkisi olmayan bir düşünce geçti aklımdan. Çocukluğumda, annemin bana anlattığı bir şeyi anımsamıştım. Bu düşünce dikkatimi dağıttığı kadar, yersizdi de. Bu düşünceyi aklımdan kovup, kendimi, bıkıp usanmadan sürdüregeldiğim incelemeye vermeye çalıştım. Ama bir türlü başaramıyordum. Düşünce gene dönüp geliyordu. Hem de daha keskinleşerek, beni daha bir sararak... Üstelik annemin beni çağıran sesini de işitiyordum. Terliklerini sürümesini, kahkahasını da işitmeye başladım bu kez. Ona bakmak için döndüm. Bir tür sanrılanma ya da ılgımın (serap) bana, zamanı aşırtacağına, ve annemi göreceğime inanır gibiydim. Ne var ki, yanımda uyumakta olan çocuktan başka bir şey göremedim. Onu görmek, sarsmıştı beni; bir an olsun ayılmış ve rahatlamıştım.
Oturumdakilere baktım gene. Durumlarında bir değişiklik yoktu. Ama, o parlaklık gitmiş, kulaklarımdaki o vınlama yok olmuştu. İçim açılıverdi. Annemin sesini duyma sanrısı da geçti sanıyordum. Sesi nasıl da açık ve canlı gelmişti. Bu ses beni nerdeyse büyüleyecekti diye geçirip duruyordum. Belli belirsiz, don Juan’ın bana bakmakta olduğunu görür gibi oldum; ama aldırış etmedim. Annemin beni çağıran sesini gene işittim-hemen arkamda bir yerden geliyordu ses... Hızla döndüm; ama, evin karaltısıyla ardındaki çalılıkları gördüm yalnızca. Annemin sesini işitmek beni derin bir üzüntüye itmişti. Kendimi tutamayarak inlemeye başlamıştım. Bir soğukluk ve yalnızlık duyarak, ağladım. Birinin bana bakması, koruması özlemi içindeydim. Başımı çevirip don Juan’a baktım; o da bana bakıyordu. Onu görmek istemiyordum; gözlerimi kapadım. Sonra gene annemi gördüm. Annemi aklıma getirdiğim zamanlar olduğu gibi bir annem düşüncesi değildi bu. Yanımda durduğunu apaçık görüyordum. Acı veriyordu bu durum bana. Titriyor, kaçmak istiyordum. Annemin görüntüsü, bu peyote oturumunda izlediğim konuya çok uzak kalıyor, beni tedirgin ediyordu. Bundan kaçabilmenin bilinçli bir yolu, belli ki, yoktu... Belki de bu görüntünün yok olması için gözlerimi açmam yeterli olacaktı; ama, yerine, görüntüyü ayrıntılı biçimde incelemeye koyuldum. Bu inceleme, salt bakılarak yapılan bir incelemeden öte bir şeydi; zorunlu bir yoklamaydı, bir değerlendirmeydi. Bir dış etmenmişçesine, yabansı bir duygu sarmıştı beni; birden, annemin sevgisinin o ürkünç yükünün beni ezmekte olduğunu sezdim. Adımın çağrıldığını işittiğimde, yüreğim parçalanmıştı; annemin anısı içimi üzüntüyle karakaygıyla doldurmuştu. Ama onu inceledikten sonra, onu hiç sevmemiş olduğumu anlamıştım. Sarsıcı bir kavrayış olmuştu bu. Düşünce ve imgeler çığ gibi gelmeye başladı. Bu arada annemin görüntüsü yok olmuştu; artık önemsemedim bunu. Kızılderililerin yaptıklarıyla da ilgilenmeyi bırakmıştım. Bir dizi olağandışı düşünceler doluşmuştu başıma; olağandışı düşüncelerdi bunlar-çünkü düşünceden öte bir şeylerdi... Bunlar, duygusal kesinlikler biçimin de eksiksiz duygu birimleriydi; annemle olan ilişkimin niteliğine değin yadsınamaz kanıtlar...
Bir an geldi, bu olağandışı düşüncelerin ardı kesiliverdi. Akıcılıklarını ve eksiksiz duygu birimleri olma niteliklerini yitirmişlerdi. Artık başka şeyler düşünmeye başlamıştım. Dağınık dağınık şeyler... Ailemdeki öbür kişileri düşünüyordum; ne var, düşüncelerime eşlik edecek imgeler yoktu. Sonra gene don Juan’a baktım. Ayağa kalkmıştı; öbürleri de kalktılar, hep birlikte suya doğru geldiler. Yana çekildim ve uyumakta olan oğlanı dürttüm. Don Juan arabaya girer girmez, ona gördüğüm, o şaşılası şeyleri sırasıyla anlattım. Sevinçle gülerek bunları görmenin, Mescalito’yla ilk deneyimim denli önemli bir belirti olduğunu söyledi. Don Juan’ın, peyoteyi ilk kez yediğim zamanki tepkileri de çok önemli bir belirti diye yorumlamış olduğunu anımsadım. Zaten, bilgisini bana öğretmeye, bu yüzden karar vermişti.
Don Juan mitotenin son gecesi sırasında Mescalito’nun başımda açık seçik dolaşıp durduğunu, herkesin dönüp bana baktığını, ona baktığım zaman beni gözetlemesinin nedeninin de bu olduğunu anlattı.
Ne var, gördüklerimi yorumlamasını isteyince, bu konuya değinmek istemedi. O görmüş olduğum şeylerin, bu belirti yanında bir hiç kaldığını söyledi.
Don Juan durup durup Mescalito’nun başımın üzerinde nasıl dolaştığını, herkesin bunu nasıl izlediğini anlatıyordu.
“Böylesini görmedim hiç!” diyordu. “Bundan daha güzel bir belirti olamazdı.”
Don Juan’la ben, besbelli, apayrı yönlerde düşünmekteydik. O, bir belirti diye yorumladığı olayların önemini vurguluyor; oysa ben, gördüğüm şeylerin ayrıntılarına takılıp kalıyordum.
Dayanamayarak, “Belirtiden bana ne!” dedim. “Bana ne oldu? Benim öğrenmek istediğim şey bu!”
Don Juan, keyfi kaçmışçasına kaşlarını çattı ve bir an sessiz durdu. Sonra bana baktı. Yeğin bir görünüşü vardı. Tek önemli şeyin, Mescalito’nun bana sevecence davranması, beni ışığa boğması ve salt orda bulunmak dışında bir çaba göstermiş olmamama karşın bana bir ders vermesi olduğunu söyledi.