1

Konu: 14- Çalışma Düzeni - 2. Birim

•Bir Bilgi Adamının Bir Dostu Vardır•
Bilgi adamının dostu olması düşüncesi yedi tamamlayıcı temanın en önemlisidir. Çünkü bu tema olmadan, bir bilgi adamının ne olduğunu açıklamak olası değildir. Don Juan’ın sınıflandırma düzeninde bir bilgi adamının bir dostu vardır; oysa herhangi bir kimsenin böyle bir dostu yoktur. Bir dosta sahip olmak, bilgi adamını herhangi bir kimseden ayırır.
Don Juan, bir dostu, “kişiyi kendi sınırlarının ötesine taşıyabilen bir erk” olarak tanımlamaktadır. Yani, bir dost, kişinin olağan gerçeklik âlemini aşmasını sağlayan bir erktir. Bu bakımdan, bir dosta sahip olmak, erk sahibi olmakla eşanlamlıdır. Bir bilgi adamının bir dostu olduğu gerçeği de, kendi başına, öğretilerin uygulayımsal ereğine ulaşıldığının bir kanıtı olmaktadır. Bu erek, kişiye bilgi adamlığının yöntemlerini göstermek olduğuna göre, don Juan’ın öğretilerinin uygulayımsal ereğini tanımlamanın bir başka yolu da, bu öğretilerin bir dost sahibi olma yöntemini de gösterdiğini söylemek olacaktır. Bir büyücünün felsefi kurgusunda “bilgi adamı” kavramı, bu kurguya uygun bir yaşam sürdürmek isteyen bir kimse için, ancak bir dosta sahip olmakla bir anlam taşır.
Bilgi adamlığının bu son tamamlayıcı temasını ikinci ana yapısal birim olarak sınıflandırmış bulunuyorum; çünkü bu tema olmadan bilgi adamının niteliğini açıklamak olanaksızlaşırdı.
Don Juan’ın öğretilerinde iki dost bulunmaktadır. Birincisi yaygın olarak Jimson otu diye bilinen Datura bitkilerindedir. Don Juan bu dostun İspanyolca adlarından birisini, yerba del diabloyu (şeytan otu) kullanmaktadır. Ona göre Daturanın bütün türlerinde dost bulunmaktadır. Yine de her büyücü, kendisinin olduğunu ileri sürdüğü bir türü belli bir yerde yetiştirmek zorundadır. Bu, yalnızca, o bitkilerin onun özel iyeliğinde olduğunu belirtmek için değil, onların kendisiyle özdeşleştiğini belirtmek içindir de.
Don Juan’ın kendi bitkileri inoxia türlerindendi. Ne var ki, bu konuyla, onun kolayca bulduğu iki Datura türü arasında rastlanabilecek farkların hiçbir ilişkisi yoktur.
Psilocybe cinsinden olduğunu tanıladığım ikinci dost, bir mantarda bulunuyordu. Bunların Psilocybe mexicana olduklarını sanıyorum; ama bu sınıflandırma kesin sayılamaz, çünkü laboratuvar çözümlemesi yapabilmek için örnek getirememiştim.
Don Juan bu dosta humito (küçük duman ya da dumancık) adını takmıştı; böylece bu dostun, bir dumana ya da bu mantarlarla yaptığı harmana olan benzerliğini vurgulamak istiyordu. Gerçekte dostun dumanda olduğunu ileri sürmüşse de, erkin yalnızca Psilocybe türlerinden birisiyle ilşikili olduğunu ortaya koymuştur. Bu bakımdan, onları toplarken, aynı bölgede yetişen aynı cinsin on beş türünden birisiyle karıştırmamak için özen göstermek gerekmekteydi.
Anlamlı bir kavram olarak duman, şu düşünce ve düşünce kollarını içerir:
(1) bir dostun biçimi yoktur;
(2) bir dost, bir nitelik olarak sezilebilir;
(3) bir dost uysallaştırılabilir;
(4) bir dostun kuralları vardır.

•Bir Dostun Biçimi Yoktur•
Bir dostun, kişinin dışında ve kişiden bağımsız olarak var olan bir şey olduğuna inanılmaktadır. Ne var ki, ayrı bir varlık olmasına karşın biçimsiz olduğuna da inanılmaktadır. Bu “biçimsiz oluş” niteliğini, “belirli bir biçimi olma”nın karşıtı olarak saptamış bulunuyorum. Bu ayrım, bir dosta benzeyen ama belirli bir biçimi olduğu sezilebilen erklerin de bulunmasından ötürü yapılmaktadır. Bir dostun biçimi yoktur demek; onun açık, belirli ve tanınabilir bir biçimi yoktur anlamına gelmektedir. Böyle bir durum da, bir dostun hiçbir zaman görülemeyeceğini belirtmiş olur.

•Bir Dost Bir Nitelik Olarak Algılanır•
Bir dostun biçimi olmayışından başka bir özelliği de, bir dostun yalnızca duyuların bir niteliği olarak algılanabileceği düşüncesidir. Yani, bir dostun biçimi olmadığına göre onun varlığı yalnızca büyücüye olan etkileriyle algılanabilmektedir. Don Juan bu etkilerden kimilerinin insanbiçimsel niteliklerinin olduğunu ileri sürmüştür. Bir dostu, bir insan niteliğine sahipmiş gibi tanımlamıştır. Böylece bir büyücü, kendi yaradılışını bir dostun insanbiçimsel olduğu söylenen nitelikleriyle eşleyerek, kendisine en uygun dostu seçme durumunda olabilirdi.
Don Juan, öğretilerinde, söz konusu bu iki dostun, birbirine zıt birtakım niteliklerinin bulunduğunu söylemiştir.
Don Juan Datura inoxiada bulunan dostun şu iki niteliği olduğunu belirtmiştir: Kadın gibidir, ve gereksiz bir erklilik verir. Don Juan, bu niteliklerin kesinlikle sakıncalı olduğuna inanmaktadır. Bu konudaki sözleri oldukça kesindir. Bununla beraber, bu konudaki değer yargısının yalnızca kendi kişisel beğenisini yansıttığını da eklemiştir.
Don Juan’ın “kadın gibidir” diye tanımladığı nitelik, kuşkuşuz, Datura inoxiadaki dostun en önemli niteliği olmaktadır. “Kadın gibi” tanımından, bu dostun bir dişi erk olduğu anlamını çıkarmamak gerektir. Don Juan, herhalde, bu dostun nahoş bulduğu etkilerini mecaz olarak bir kadınınkine benzetmiş olacaktır. Ayrıca, bitkinin İspanyolca adı olan yerba, dişi cinsi belirtmektedir ve bu dostu, bir kadına benzetmede bir rol oynamış olabilir. Her ne hal ise, bir dostun kadın-gibi diye kişileştirilen erki, şu niteliklerine dayandırılmaktadır:
(1) baskıcıdır;
(2) yeğindir;
(3) ne yapacağı kestirilemez;
(4) zararlı etkileri vardır.
Don Juan bu dostun, izdeşlerini köleleştirdiğine inanmaktadır. Bu da onun baskıcı niteliğini göstermektedir; bu yüzden de bir kadına benzetilmiştir. Bu dost, izdeşlerini erke boğarak onları kendisine bağımlı kılar, onlara bedensel güç ve sağlık bahşederek kendisine köle eder.
Bu dostun aynı zamanda yeğin olduğuna da inanılmaktadır. Onun, bir kadınınkine benzetilen yeğinliği, izdeşlerinin, kaba kuvvet kullanarak yıkıcı eylemlerde bulunmalarına yol açmaktadır. Onun bu niteliği, özellikle kişisel erklerini yeğinlikle kanıtlamak isteyen sert yaradılışlı erkeklere çok uygun düşmektedir.
Kadın-gibi olan bir başka nitelik de ne yapacağının kestirilememesidir. Don Juan’a göre, bu dostun etkileri tutarsızdır; yani, kararsızca değişip durmaktadır. Ne yapacağını kestirmek olanaksızdır. Bu dostun tutarsızlığı, ancak, büyücünün her ayrıntıyı büyük bir titizlikle ele almasıyla etkisiz duruma getirilebilir. Herhangi bir hata ya da önceden hesaplanamayan bir talihsizlik, bu dostun kadın-gibi olan önceden ne yapacağının kestirilememesi niteliğinin bir sonucu olarak değerlendirilmektedir.
Baskıcılığı, yeğinliği ve ne yapacağının önceden kestirilememesi yüzünden bu dostun, izdeşlerinin üzerinde zararlı etkileri olduğuna inanılır. Don Juan bu dostun kadın-gibi niteliklerini bile bile yaydığına, ve bu çabalarının amaçlarına ulaştığına inanmaktadır.
Ne var ki, bu dostun, kadın-gibi yaradılışının yanı sıra bir nitelik olarak algılanan bir başka yanı da bulunmaktadır. Gereksiz bir erklilik vermesi. Don Juan bu konu üzerinde önemle durmaktadır, ve cömertçe bir erk verici olarak erişilmez bir konumda bulunduğunu vurgulamıştır. Dostun buradaki amacı, izleyenlerine bedensel güç, ataklık ve olağanüstü işler görebilmeleri için yüreklilik sağlamaktır. Ne var ki, don Juan’a göre böylesine aşırı bir erk, gereksizdir; en azından kendisi için artık buna gerek olmadığını söylemiştir. Gene de, don Juan, erk kazanma eğilimindeki bilgi adamı adaylarının bu dostu tanımasını salık vermiştir.
Öte yandan, Psilocybe mexicanada bulunan dostun ise şu en yetkin ve en değerli özelliklere sahip olduğunu ileri sürmek, don Juan’ın önemli bir görüşü olmaktadır:
(1) erkek-gibidir,
(2) insanı aşırı sevinçle kendinden geçirir (ekstaz).
Don Juan, bu dostu, Datura bitkilerindekinin tam karşıtı olarak betimlemiştir. Onun erkek-gibi, yiğit bir dost olduğunu söyler. Onun bu erkeklik durumunun, öbür dosttaki kadın-gibi olma durumuna koşut olduğunu belirtmektedir. Yani, bu erkek-gibi olma niteliği, bu dostun bir erkek erk olduğu anlamına gelmez. Burada, don Juan’ın bu dostun etkilerini, onun erkek-gibi diye nitelendirdiği kimi davranışlarının ürünü olarak gördüğü anlaşılmaktadır. İspanyolcada humito sözcüğünün erkek cinsini belirtmesinin de, bir erkek erki anıştırdığı düşünülebilir.
Bu dostun don Juan’ca erkek-gibi diye nitelendirilen insanbiçimsel özellikleri şunlardır:
(1) serinkanlıdır;
(2) yumuşak huyludur;
(3) ne yapacağı kestirilebilir;
(4) yararlı etkileri vardır.
Don Juan’ın, bu dostun serinkanlı yaradılışta olduğunu söylemesinin nedeni, bu dostun dürüst olması ve izdeşlerinden asla gereksiz edimler beklememesidir. Bu dost, insanları kendisine köle etmez, çünkü onlara bol keseden erkler vermemiştir. Tersine, humito izdeşlerine sert ama hakçasına davranır.
Bu dostun yeğin davranışlarda bulunmaması, onun yumuşakbaşlılığını gösterir. İnsanda, bedenin yitirilmesi duygusunu yarattığı söylenmektedir; bu nedenle, don Juan onu dingin, yumuşakbaşlı ve barışçıl olarak tanımlar.
Ne yapacağı da önceden kestirilebilmektedir. Don Juan, bu dostun, bütün izdeşlerinin geçirdikeri deneyimlerin hep değişmez kaldığını söylemiştir; yani, etkileri değişmemiştir; değişmişse bile, bu değişiklikler pek az olmuştur; bu bakımdan aynı diye nitelendirilebilir.
Serinkanlı, yumuşakbaşlı ve ne yapacağının kestirilebilir olması, bu dostun erkek-gibi bir niteliğini daha oluşturur. O da izdeşlerinin üzerinde yararlı etkilerinin olmasıdır. Humitonun erkekçe nitelikleri, onlarda, çok ender rastlanan bir çoşkusal dengelilik durumu yaratmaktadır. Don Juan, bu dostun kılavuzluğunda, kişinin yürek gücünün pekiştirileceğine, dengeye kavuşturulacağına inanmaktadır.
Bu dostun erkekçe niteliklerinin doğal bir sonucu da, insanı aşırı sevinçle kendinden geçirtmesidir. Yaradılışının bu yanı da bir nitelik olarak değerlendirilmektedir. Humito'nun, izdeşlerinde, bedenlerini yitirmiş gibi bir duygu yarattığı bilinir. Böylelikle, onların, bedensiz olmanın sağladığı kimi belirli edimleri yerine getirebilmelerine yol açılmış olur. Bu belirli edimler de, don Juan’a göre, insanın aşırı bir sevinçle kendinden geçmesi durumunu doğurur. Psilocybe'de bulunan dostun, yaradılışında tefekküre yönelik eğilimler bulunan kimseler için en uygun dost olduğu kabul edilmektedir.

•Bir Dost Uysallaştırılabilir•
Bir dostun uysallaştırılabilmesi düşüncesi, kendisinden, bir erk olarak yararlanılabileceği anlamına gelmektedir. Don Juan, bu işe yarama niteliğinin içsel yapısında var olduğunu ileri sürmüştür. Bir büyücü, bir dostu uysallaştırmakla, ondaki özel erklere egemen olmuş sayılır. Bu da, o erkleri kendi çıkarına kullanabileceği anlamına gelir. Bir dostun uysallaştırılabilmesi, öbür erklerde bulunmayan bir nitelik olarak belirlenmektedir. Öbür erkler, bu uysallaştırılamayıp, kendilerinden yararlanılamama özellikleri dışında bir dosta benzemektedirler.
Bir dosttan yararlanmanın iki yolu bulunmaktadır:
(1) bir dost bir araç yerine geçer;
(2) bir dost bir yardımcıdır.
Bir araç yerine geçen bir dost, büyücüyü olağandışı gerçeklik âlemine götürmeye yarar. Kendi kişisel bilgime göre, bu araçlık etme işlevi, her bir dost için ayrı anlamlara gelmekteyse de, her ikisinin ortak bir yanıdır.
Datura inoxia'nın içerdiği dostun genel olarak sakıncalı bilinen nitelikleri, özellikle ne yapacağının önceden kestirilememe niteliği, onu çekinceli ve güvenilmez bir araca dönüştürmektedir. Onun bu tutarsızlığına karşı tek korunma çaresi törenler olarak gözükmektedir. Ama bu törenler de, onda bir kararlılık sağlamaya yeterli olamamaktadır.
Bu dostun araçlık etme işlevinden yararlanmak isteyen büyücüler, herhangi bir girişimden önce olumlu belirtileri beklemek zorunda kalırlar.
Oysa, Psilocybe mexicana'da içerilen dost, dengeli niteliklerinden ötürü, tutarlı ve ne yapacağı önceden kestirilebilen bir araçlık etme işlevini sunmaktadır. Onun bu kararlılığı, bu dostun araçlık etme işlevinden yararlanmak isteyen bir büyücünün, herhangi bir hazırlık töreni yapmasına gerek bırakmaz.
Bir dostun, kendisinden yararlanılabilme özelliklerinden biri de, bir dostun yardımcı olma özelliğidir. Bir yardımcı olmanın anlamı, bir dostun, bir büyücüye araçlık etmesidir; yani, o büyücünün olağandışı gerçeklik âlemine gitmekle amaçladığı herhangi bir şeyi elde edebilmesine yardımcı olmak ya da kılavuzluk etmektir.
Yardımcı olma işlevlerinde, her iki dostun ayrı ve kendilerine özgü nitelikleri bulunmaktadır. Kişi, öğrenim yolunda ilerledikçe, bu niteliklerin karmaşıklığı ve uygulanabilirliği de artar. Ama, genel olarak, Datura inoxian'nın içerdiği dostun olağanüstü bir yardımcı olduğu, ve bu durumun, onun aşırı erk sağlamasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Psilocybe mexicana'da bulunan dostun çok daha yüksek bir yardımcı olduğu kanısı yerleşiktir. Don Juan, onun yardımcılık işlevinin eşi bulunmadığına; ve bunun da, bütün öbür değerli niteliklerin bir uzantısı olduğuna inanmaktadır.

Cvp: 14- Çalışma Düzeni - 2. Birim

Konu ile ilgili sorularınızı yeni başlık açabilirsiniz.